فصل پائیز و نوجوانان
دکتر افراسیابیان
در طب سنتی بروز و شیوع بیماریها، ارتباطی وثیق با طبیعت دارد. زیرا طب سنتی ایرانی طبی کل نگر است و آدمی تحت تاثیر تغییرات محیطی قرار میگیرد. طبیعت مانند انسان دارای مزاج است. مزاجهای چهارگانه فصول، روندی منظم و تکرار شونده است. در بحث حلقه حیات بیان گردید که فصل پائیز، مزاج سرد و خشک دارد. خوانندگان محترم میتوانند به شماره قبلی مجله مبحث حلقه حیات مراجعه کنند که به تفصیل موضوع بیان شده است.
به هر صورت در هنگام فصل پائیز، ویژگیهای مزاجی یا بیماریهای سرد و خشک، مجال بروز و شیوع پیدا میکنند.
در طب مدرن بحثی به نام اپیدیمولوژی بیماریها مطرح شده است در اپیدیمولوژی همه گیر شناسی یا شیوع بیماریها در اماکن یا جغرافیای خاص در کره زمین بحث میشود. همچنین به شرایط زمانی و عوامل تسهیل انتقال بیماری اشاره می رود. بحث مزاج شناسی فصلی به نوعی، نگاهی اپیدیمولوژیک به بیماریها دارد.
در این مقاله کوتاه ما به مقطع سنی کودکان و نوجوانان و بیماریها یا تغییرات فصلی پائیز می پردازیم. در حقیقت دو نظرگاه در این مقاله مطرح است.
نظرگاه اول پیشگیرانه است و بیان میکند که چگونه خود را برای مقابله با بیماری و حفظ سلامتی کودکان و نوجوانان در فصل پائیز آماده سازیم.
نظرگاه دوم ما نکات تغذیه ای و سبک زندگی یا Life Style در فصل پائیز است. ایده سبک زندگی در طب سنتی ایران بسیار مهم است و به نام حفظه الصحه یعنی نگهداشت سلامتی و با عنوان عوامل شش گانه سلامت یا سته ضروریه نیز نامیده می شود.
سه گروه ویژه از بیماریها در فصل پائیز در گروه سنی کودک و نوجوان، بیشتر جلب نظر میکنند.
اول بیماریهایی که با علایم حساسیتی یا آلرژیک بروز میکنند. دوم افزایش شیوع سرماخوردگی ها که با تورم گلو و مجاری تنفسی همراه است. سوم بیماریهای روحی روانی که با انواع اختلال روحی و رفتاری بروز میکند.
از نظرگاه طب سنتی ایران به علت مزاج خشک این فصل، استعداد بروز خشکی در بدن و به ویژه در پوست، بیشتر خواهد شد. احتمال دارد که این خشکی به صورت ضایعات پوستی خشک و خارش دهنده ظاهر شود. این اختلالات پوستی را امروزه اگزما می نامند. اگزما از نظرگاه طب سنتی میتواند حاصل یک ریزش صفراوی یا سوداوی باشد. در پائیز ریزشهای سوداوی ارجح هستند و شیوع بیشتری پیدا میکنند. استفاده از خوراکیهای سوپرمارکتی مانند چیپس و پفک یا خوراکیهایی که به آنها مواد نگهدارنده یا رنگ خوراکی زده اند و انواع فست فودها و نوشابه ها، نمونه هایی از مواد سودازای مورد استفاده هستند که احتمال بروز آلرژی را در کودکان و نوجوانان می افزاید. مشکلات پوستی مانند خشکی زیاد، ترک های پوستی، شوره سر و دیگر اختلالاتی نظیر آن به وضوح در فصل پائیز افزایش می یابند.
گروه دوم بیماریها تحریکهای فصلی مجاری تنفسی به خصوص التهابات گلو و مجاری تنفسی است که با نام نزله ها از آن در طب سنتی نام میبرند. زکام بصورت آبریزش از بینی و عطسه و سرفه نیز شدت می یابد و حمله های آسمی نیز در افراد مستعد بروز میکند. این تئوری در طب سنتی وجود دارد که احتمال میرود بیماریهای فصل پائیز معلول مواد زائدی میباشد که در فصل تابستان در بدن آدمی جمع میشود و تحلیل نرفته است. این مواد مبنای بیماریهای فصل پائیز خواهند شد.
گروه سوم بیماریهای روحی و روانی است، مشهور است که پائیز به علت سردی و خشکی، عامل بروز خلط سرد و خشک یا سوداست. سودای غیرطبیعی، خود عامل بیماریهای روحی روانی خواهد بود. در این فصل افسردگی، وسواس و بیش فعالی کودکان و نوجوانان تشدید میشود. در این افراد باید از بیداری بیش از حد، خستگی و قرار گرفتن در معرض سودازاها جلوگیری کرد.
مواد غذایی غلیظ، گوشت گاو، بادمجان، چای پررنگ، سیب زمینی، کلم بروکلی، فلفل دلمه ای، موزهای پرورشی، سویا، قارچ، عدس، افراط در خوردن برنج، ترشی ها، لازانیا، اسپاگتی، انواع سس، غذاهای مانده و صنعتی، آب یخ، ماهی دودی از جمله سودازاها هستند. همچنین افراط در لبنیات، خوردن قارچ و گوجه فرنگی و میوه های ترش میتواند مضر باشد.
هر آنچه که انرژی بیش از حد به بدن و کبد القاء کند سوداساز خواهد بود. وسایل الکتریکی و الکترونیکی، تلفن همراه، امواج الکترومغناطیسی و غذاهایی که سریع پخته یا در گرم کننده های سریع قرار میگیرند از جمله سوداسازها هستند.
حتی استرس بیش از حد در درسها، فعالیت زیاد و کم خوابی و قرار گرفتن در معرض هوای آلوده و دود و به خصوص دود سیگار، سودای غیرطبیعی را در بدن ایجاد میکند.
زیاده روی در مصرف انواع میوه ها میتواند زمینه ساز استعداد ابتلاء به بیماریهای سوداوی باشد پس از این مختصر در زمینه عوارض فصل پائیز، بهتر است نظری کوتاه به سبک زندگی و تغذیه در این فصل داشته باشیم.
کارکردن دستگاه گوارش به مفهوم لینت مزاج یک نکته اساسی در فصل پائیز است. پاکسازی بدن از طریق دستگاه گوارش یک نکته مهم در حفظ سلامت در فصل پائیز است. استفاده از نان سبوس دار، نان جو، بهره گیری از حبوبات میتواند در رفع یبوست و ایجاد لینت مزاج موثر باشد.
قهوه پررنگ چون محرک روده و عامل رفع یبوست است، یک فنجان در روز میتواند نوشیدنی مفید باشد. اگر آلو، ریواس، هلو یا زردآلو را جوشانده به آن کمی عسل اضافه کنیم و بصورت یک کمپوت طبیعی استفاده شود ملین خوشمزه و مفیدی برای کودکان و نوجوانان است.
اضافه کردن شیر و ترنجبین به آش ها به خصوص سوپ مرغ، یک غذای مفید و ملین است. به نسبت یک لیوان شیر و یک قاشق ترنجبین به یک لیتر آش.
در حالتهای یبوست شدید یا بیماریهای پیچیده تر لازم است با پزشک مشاوره بشود.
نکته دوم غذاهای مفید و ضروری در فصل پائیز است. همانطور که قبلاً اشاره شد مزاج پائیز سرد و خشک است به نظر میرسد غذای دارای مزاج مقابل آن یعنی غذای گرم و تر برای این فصل بسیار مفید واقع شود منظور از غذا در اینجا انواع خوراکی هاست. در میوه ها خربزه و طالبی در مغزها، بادام شیرین و بادام زمینی در ادویه ها، گل گاوزبان در گوشتها، گوشت گوسفند، مرغ محلی، میگو، پاچه گوساله جوان، ترجیح داده میشوند. در لبنیات شیر و کره محلی مفیدند و در مواد فراوری شده، شیره انگور در برنامه غذایی کودکان مدنظر باشد. در میوه ها سیب و گلابی، انجیر و انگور و خرما برگزیده هستند و در حبوبات لوبیا برای فصل پائیز مناسب است.
در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان به خصوص در فاصله بین ساعات درسی میتواند انتخابهای مناسبی از غذاهای فوق بصورت خوراکی آماده جزو برنامه تغذیه مدارس قرار گیرد.
یکی از نکات مهم در ارتباط با حفظ سلامتی کودک و نوجوان در فصل پائیز توجه به تغییرات دمایی و هوایی پائیز است. پوشیدن لباس مناسب، خودداری از استحمام با آب سرد یا قرار گرفتن و خوابیدن در هوای سرد توصیه میشود. فعالیت بدنی در این فصل به نسبت فصل تابستان باید بیشتر شود و از نوشیدن مایعات سرد باید پرهیز نمود. در تعدادی از منابع نوشیدن آب انار شیرین و آشامیدنی های خوش بو نیز مطرح شده است.
طبق روال مرسوم کشور ما، آغاز سال تحصیلی از ابتدای فصل پائیز است. به علت مواجهه مغز با سردی و خشکی پائیز، تا حدی شرایط مزاجی پائیز بر کارکرد مستقیم مغز و اعصاب و حافظه دانش آموزان اثر دارد. بنابراین باید تدبیری اندیشید که حافظه و قدرت یادگیری آنان افزوده شود. نوشیدنی آب عسل، جایگزین بسیار خوبی برای آب سرد و سایر نوشیدنی های مضر است. در آش و شورباها از دارچین استفاده شود و مصرف گوشت مرغ با روغن زیتون و کرفس نیز مفید است.
مغز بادام هندی، نارگیل، گردو و انجیر خشک و مغز فندق بنا به منابع طب سنتی افزاینده جوهر مغز و مقوی حافظه اند. پس میتوانند بهترین تنقلات دانش آموزان باشند.
همچنین در چند سال اخیر در حال تحقیق بر آماده نمودن خوراکی های سالم بوده ایم که ترکیباتی از مفرده های مفید طب سنتی در آن بکار رفته بتواند در ساعات استراحت دانش آموزان و همراه با خوراکی ها مصرف شود و موجب افزایش قدرت حافظه و توان یادگیری آنان باشد که در مراحل نهایی آماده سازی و ثبت است.
این مقاله در مجله نیک و نو منتشر شده است.
