بیماری نقرس – علائم و راه های درمان نقرس
هدف از این نوشتار کوتاه مقایسه بین روش طب مدرن و سنتی در برخورد با بیماری نقرس است. شاخص ما در طب سنتی زکریای رازی است. در انتهای بررسی ما تطابق روش رازی با اصول طب مدرن از لحاظ برخورد با نقرس بحث می شود. همه ما کم و بیش با بیماری نقرس آشنایی داریم. آقای میانسالی را تصور کنید که شست پایش متورم شود. قرمز گرم و بسیار دردناک است. حتی با تماس یک پارچه نازک با شست پا دچار درد بسیار شدیدی می شود. هر انسانی در این مواقع به دنبال پزشک و رفتن به اورژانس می باشد.
در بین بیماریهایی که پزشکان با آنها سر و کار دارند خیلی کم بیماریهایی یافت میشود که دارای تاریخ پزشکی ثبت شده ی دقیقی باشد که به قرنها قبل برگردد. مطالعهی دقیق معالجات رازی روی نقرس مطالب زیادی را دربارهی طبیعت و درمان نقرس آشکار میکند.
زکریای رازی مولف کتاب نقرس
ابوبکر محمّد زَکَریای رازی (۲۵۱ ه.ق. – ۳۱۳ ه.ق.) پزشک، فیلسوف و شیمیدان ایرانی که آثار ماندگاری در زمینه ی پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته است و به عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) مشهور است.
به گفته جرج سارتن، پدر تاریخ علم، رازی «بزرگترین پزشک اسلام و قرون وسطی بود». رازی در لغت یعنی منسوب به ری (منطقه جنوبی تهران کنونی).
او ابتدا به زرگری سپس کیمیاگری و بعد شیمی روی آورد. در فاصله ۳۰ تا ۴۰ سالگی طب را آغاز میکند . انگیزه ورود رازی به پزشکی می گویند ابتدا با دیدن یک نوزاد عجیب الخلقه دارای دو سر در بیمارستان بغداد بود. طب را با مشاهدات بالینی شخصی در بیمارستان معتضدی بغداد آموخت. از ۱۷۰ تا ۲۳۰ تالیف را به رازی نسبت می دهند اما آنچه امروز موجود است ۱۱۴ تالیف است. از جمله کتب رازی الحاوی که دایره المعارف طبی است از ۲۰ تا ۷۰ مجلد است که تا به حال ۲۰ مجلد آن به دست ما رسیده که از مغز و اعصاب شروع کرده و به اندامها و بیماریهای عفونی و سرطانها و انواع مسمومیت ها می پردازد.
از کتابهای مهم دیگر المنصوری است که با علم التشریح آغاز می گردد. کتاب الجدری والحصبه که در آن به تشخیص افتراقی آبله و سرخک می پردازد که در تاریخ طب از مهم ترین نوشته ها در بیماریهای واگیردار است. دو کتاب دیگر در زمینه مسائل جنسی و اختلالات آن نگاشته است. و کتاب بیماری نقرس که امروز به آن می پردازیم.
تالیفات محمد بن زکریای رازی بین پزشکان یونانی
رونمایی از رساله ای در نقرس اثر محمد بن زکریای رازی که توسط یک استاد یونانی به زبان یونانی ترجمه گردید. روز جمعه مورخ ۱۲ مهر ماه ۱۳۹۲ در محل مرکز تحقیقات آکادمی بیوپزشکی شهر آتن، برگزار گردید. یورونیکولی مترجم کتاب النقرس محمد بن زکریای رازی در مراسم رونمایی از این اثر همچنین گفت، محمدبن زکریای رازی پزشک، فیلسوف، حکیم ایرانی و کاشف الکل، توانست با روش های علمی آبله را از سرخک متمایز و راه را برای تشخیص این امراض هموار کند و بتواند نجات بخش جان میلیون ها کودک شود. به همین دلیل در واقع پدر پزشک اطفال می باشد.
یورونیکولی در ادامه سخنرانی خود در مراسم رونمایی از این کتاب ارزشمند، افزود این حکیم ایرانی نه تنها خدمات زیادی به علم پزشکی ارایه کرده، بلکه در زمینه شیمی با کشف الکل و در فلسفه با ارایه دیدگاه های مهم خدمات ارزنده ای به بشریت انجام داده است.
این استاد و محقق یونانی در ادامه بیان میکند که کتاب النقرس به زبان یونانی در دسترس پزشکان و محققان یونانی قرار گرفته است، تا اندیشمندان حوزه علم پزشکی از این کتاب بی نظیر بهره مند شوند.
او به ویژه برای روش شناسی علمیاش معروف بود که طب را بیشتر بر اساس آزمونهای بالینی بنیانگذاری کرد تا مطالعات نظری. اکنون عقیدهی عموم بر این است که توسعهی پزشکی موکول به پیشرفت حاصل در تحقیقات بالینی، نه تحقیقات نظری، بود. از این رو کتاب الحاوی رازی، که در غرب با عنوان Liber Continents شناخته میشود و در آن هزاران مورد بالینی را ثبت شده و توصیههای درمانی ارائه داده شده است، به عنوان مهمترین دایرهالمعارف طب بالینی در جهان مورد استقبال قرار گرفت؛
علت بیماری نقرس چیست؟
تاکنون چندین مطالعه نشان دادهاند که مهمترین عامل خطر برای نقرس عبارت است از یک سطح بالا از اسید اوریک خون که منجر میشود به تشکیل بلور اوره در بافتهای مفصلی، دورِ مفصلی، و زیرپوستی. به علاوه، این شامل مقداری از فاکتورهای خطر مربوط به رژیم غذایی مثل گوشت، غذای دریایی، آبجو، شراب، نوشابهی الکلی، و سبزیجات غنی از پورین میشود.
رازی بیان کرد که نقرس خلطی ناهنجار است که از طریق خون به مفاصل میرسد و آنها را مبتلا مینماید و آنها به تدریج سختتر و سختتر میشوند تا جایی که شبیه سنگ میشوند این اندیشه دقیقا با تعریف علمی امروز نقرس سازگار است.
راه ها و توصیه های غذایی برای درمان نقرس
امروزه مطالعات متعددی نشان میدهد که تعدیلهای اسلوب زندگی مثل کم کردن مصرف الکل، کاهش وزن تدریجی، و محدود کردن محتویات پورین و پرونئیندار (که میزان اسید اوریک در خون را افزایش میدهند) در رژیم غذایی، نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز، همواره پوشیده و گرم نگهداری دستها و پاها در ماههای سرد (عارضههای نقرسی در خلال ماههای سرد خیلی شایعند) میتواند به نحوی به سمت کم کردن فراوانی یا احتمال شیوع نقرس راهبری نماید.
برای درمان بیماری نقرس از چه مواد غذایی پرهیز کنیم؟
مطالعات چندی نشان داده است که کسانی که از بیماری نقرس رنج میبرند باید از غذاها و نوشیدنیهای زیر اجتناب کنند: ماهی کولی، ، گوشت غاز، قلب، جگر، ماهیچه، گوشت گوسفند، قرقاول، ماهی ساردین، نانهای شیرین، ماهی آزاد، حلزونهای دو کفهای، ماهی قزل آلا، بوقلمون، گوساله، و مخمر. در واقع بهترین حالت این است که مصرف هر نوع الکل محدود شود زیرا میتواند میزان اسید اوریک را در بدن افزایش دهد.
رازی بیان کرد که بیماران نقرسی باید مصرف گوشت شتر، گوشت گاو، گوشت نمکسود، و نیز گوشت جانور شکاری مرده و هر نوع گوشت خشک شده در آفتاب را رها کنند. در مورد ماهیها، توصیه میشود از هر نوع ماهی نمک زده شدهای اجتناب شود. همچنین از ماهی نمک زده نشدهی سفت گوشتِ بدبو اجتناب شود. همهی محصولات لبنی باید رها شوند به جز در مورد مقدار اندکی شیر که با برنج پخته شود و مقدار کمی شکر طبرزد (شکر سفید جامد) روی آن پاشیده شود. ملاحظه می شود که طب سنتی ایران تا چه حد رژیم غذایی بیماران نقرسی را توسط بزرگانی مانند رازی مشخص کرده است.
برای درمان نقرس چه مواد غذایی را بخوریم؟
مطالعات چندی توصیههای رژیم غذایی زیر را برای نقرس پیشنهاد مینماید:
میوههای تازه از نوع گیلاس، توت فرنگی، زغال اخته، و دیگر توتهای قرمز-آبی، موز، کرفس، گوجه، سبزیجات، مثل کلم پیچ، کلم، جعفری، سبزیجات برگی سبز، غذاهای غنی از بروملین (آناناس)، غذاهای غنی از ویتامین C، آبمیوه و آب تصفیه شده، محصولات لبنی کمچربی، قهوه، چای، نوشیدنیهای گازدار، و اسیدهای چرب ضروری (ماهی تن، ماهی قزلآلا، بذر کتان، آجیل، و دانهها).
رازی بیان کرد که غلات و حبوبات عموماً قابل توصیه نیست؛ لکن، کمضررترین آنها عبارتند از لوبیا و نخود برای مبتلایان به نقرس که دارای خون صفراوی میباشند، و برنج و نخود برای مریضهای دارای خون بلغمی. به علاوه، مصرف تخم مرغ باید محدود شود مگر اینکه آن را کمی بجوشانند و در حالی که شل است بخورند. برای خشکبار، قابل توصیهترینشان عبارت است از بادام. بیماران مبتلا به نقرس مجازند که میوههای تازه با شیرینی ملایم مثل انگور کاملاً رسیده، انجیر، سیب، انار، بِه، و گلابی بخورند. سبزیجات باید کلاً محدود شود مگر در مورد کاهو، کاسنی فرنگی، کتان صحرایی، و کرفس، چونکه آنها کمترین آسیب را برای بیماران مبتلا به نقرس خواهد داشت.
چگونه نقرس را میتوان با به کار بردن آب روی پاها معالجه کرد؟
نوشیدن مقدار زیادی از مایعات، اسید اوریک را با دفع از بدن کم میکند و لذا از التهاب مفاصل جلوگیری میکند. این کافی نیست که انسان هر موقع تشنهاش شد آب بنوشد. بیماران باید در تمام طول روز حتی هنگامی که تشنه نیستند آب بیاشامند. در کنار نوشیدن هشت تا ده لیوان آب در روز، بیماران همچنین باید میوههایی را بخورند که مملو از محتویات آبکی هستند مثل هندوانه. خوردن هندوانه و تخمههای آن همچنین به دفع اسید اوریک از بدن کمک خواهد کرد.
رازی بیان کرد که در استعمال آب بر روی پاها در کنترل نقرس، دو عامل دخیل میباشند؛ دمای آب و زمان استعمال. به بعضی از بیمارن مبتلا به نقرس توصیه به استفاده از آب بسیار سرد در خلال دورههای حاد حمله نقرسی شده است.
رازی در رابطه با نقرس به اینجا میرسد که خطوط اصلی را برای معالجاتش پیشنهاد کند. نخست او پیشنهاد کرد رژیم غذایی معینی برای کم کردن مقدار مواد زاید تولید شده در بدن پیگیری شود. به نظر میرسد که هدف رازی در تجویز پروسههایی مثل حجامت و تنقیه کم کردن غلظت مواد زائد بود؛ اما این روشها امروزه نیز قابل استفاده هستند.
به نظر میرسد این موضوع همچنان در پزشکی مدرن هم حائز اهمیت است؛ اما مقدار زیادی سؤال پاسخ داده نشده در این قلمرو وجود دارد. برای نمونه، دلایل اینکه چرا در گروهی از افراد با همان سطح از اسید اوریکِ خونابه، حملههای حاد نقرس تنها برای برخی واقع میشود، و چرا تحت همان شرایط، یک فرد همیشه حمله را تجربه نمیکند، هنوز مجهول است.
نتیجه گیری نسبت به راه های درمان بیماری نقرس
به طور خلاصه، رازی تلاش کرد روشهای درمانی برای تخفیف التهاب ارائه دهد. او به سورنجان به عنوان یکی از داروهای مفید که به خارج کردن نوع سرد خلط کمک میکند نگاه مینماید. به عبارت دیگر، این دارو مواد زائد را جذب میکند و مانع بازگشت آنها میشود. رازی این اثر را انحصاراً در سورنجان یافت و معتقد بود که دیگر داروهای گرم فاقد چنین اثری بودند. امروزه، سورنجان به عنوان کالچیکوم اسپسیوسوم شناخته میشود که حاوی کلشیسین است که همچنان در لیست مؤثرترین داروها در درمان بیماری نقرس قرار دارد.
گرچه از طریق استفاده از داروهایی چون کلشیسین، انواع کورتون و ترکیبات ضد التهابِ غیر استروئید، اغلب بیماران در یک دورهی خاص زمانی شفا مییابند، باید یادآور شویم که عوارض دارویی ما را به سویی سوق میدهد که از شیوه های طبیعی طب سنتی و بهره گیری از بزرگانی مانند رازی بهره گیریم.
رازی بیان کرد که بیماران نقرسی باید مصرف گوشت شتر، گوشت گاو، گوشت نمکسود، و نیز گوشت جانور شکاری مرده و هر نوع گوشت خشک شده در آفتاب را رها کنند. در مورد ماهیها، توصیه میشود از هر نوع ماهی نمک زده شدهای اجتناب شود، همچنین از ماهی نمک زده نشدهی سفت گوشتِ بدبو اجتناب شود. همهی محصولات لبنی باید رها شوند به جز در مورد مقدار اندکی شیر که با برنج پخته شود و مقدار کمی شکر طبرزد (شکر سفید جامد) روی آن پاشیده شود. در انتهای این نوشتار مقایسه کوتاهی بین نظریات رازی و طب مدرن در درمان نقرس در جدول ذیل به قضاوت خوانندگان عزیز گذاشته میشود.