مقاله ویژه منتشر شده دکتر افراسیابیان در مجله نیک و نو
حافظه، اساس هویت انسان
تا به حال افراد بسیاری را دیدهاید که به حافظهی خوب خود افتخار میکنند، پایهی موفقیت تحصیلی و پذیرش در کنکور آموزش عالی به دلیل داشتن یک حافظه و بهرهی خوب هوشی است. خلاصه آنکه همهی اقشار بشری از کودک و پیر و جوان به دنبال حافظهای خوب هستند و یکی از شایعترین شکایات بیماران و مراجعه کننده به پزشکان، فراموشی و اختلال حافظه است.
بعضی تصور میکنند داشتن بهرهی هوشی خوب، اساس موفقیت در تحصیل و زندگی است، اما امروز بشر دریافته است که یک حافظهی خوب بطور گسترده در رشد هوش سهیم است. هر چه حافظه بتواند عناصر بیشتری را برای تفکر و هوش آماده سازد، منطق و خلاقیت، بارورتر و قدرتمندتر خواهد شد. نمیتوان شک کرد که در هر شغل و موقعیت اجتماعی یا علمی باشیم، حافظه خوب ضامن موفقیت درخشان خواهد بود. بدون تردید یکی از مهمترین عاملهای دخیل در تعالی آموزش و پرورش و تحصیلات عالی، حافظهی قدرتمند است. اما اصولا حافظه چیست؟
طب سنتی و طب جدید به آن چگونه نگاه میکنند و راه حل قوی کردن آن چه خواهد بود؟
تقویت حافظه
از دیدگاه طب سنتی در مزاجهای گرم به دلیل گرمای مغز و سیستم عصبی مرکزی، کارکرد حافظه بهطور نسبی بیشتر است، هر چند آدمی فقط از بخش کوچکی از حافظهی خود استفاده میکند. بنابراین تمامی مزاجها میتوانند از قدرت حافظهی خود بهره ببرند.
از نظر طب سنتی و طب جدید، حافظه پیچیدهترین و عالیترین کارکرد روان و مغز آدمی و حاصل همکاری تمام بخشهای مغز برای عملکرد کامل انسان است. حرف زدن یعنی بهکار بردن سریع و بسیار موثر حافظه. هنگامی که ما جملهای میسازیم از تمام حافظهی خود استفاده میکنیم و هر آن چه را که در ذهنمان میگذرد، با کلمات به طرف مقابل انتقال میدهیم.
ابنسینا در کتاب قانون میگوید بخش اعظم عملکرد حافظهی انسان در قسمت خلفی مغز بهوقوع میپیوندد. به جز آنچه ابنسینا میگوید، ما امروز دریافتهایم هر قسمت از حواس آدمی، حافظهی مخصوص به خود را دارد. بینایی، شنوایی، بویایی و سایر حواس. این حافظهها در ارتباط با هم و در مناطقی در تداخل با هم، زمینهی تکلم و تفکر را در انسان بهوجود میآورند.
جالب است بدانید در طول ۲۴ ساعت نزدیک به ۲۰۰۰ لیتر خون به مغز میرسد. این حجم عظیم، چهار صد برابر کل خون بدن ماست. مغز در هنگام بیداری، هیجان، فکر کردن و سایر فعالیتهای مغزی، تندتر و در هنگام خواب، کندتر کار میکند.
برای تقویت حافظه چه باید کرد؟
برای آنکه بهطور کامل به این سوال جواب دهیم بهتر است تمام جوانب آن را در نظر بگیریم و سوال بالا را به صورت سوالهای دقیقتری طرح کنیم:
– چه تغییرات مزاجی موجب بهتر یا بدتر شدن حافظه میشوند؟
– چه بیماریهایی حافظه را تحت تاثیر خود قرار میدهند ؟
– تمرینهای تقویت حافظه چه هستند؟
– چه رابطهای بین تغذیه، خواب، فعالیت بدنی و حالت روحی – روانی با حافظه وجود دارد؟
اختلال حافظه میتواند به علت تغییرات مزاجی مغز باشد، یکی از علل مهم آن، افزایش رطوبت غیرطبیعی در مغز است. در این شرایط احساس نوعی سنگینی در سر و افزایش مقدار خواب، علائم مهمی هستند. در تعدادی از افراد، آبریزش بینی نیز دیده میشود. حافظهای که از ذکر جزئیات ناتوان است، نشانگر سردی مغز است. اگر سردی و رطوبت یا سردی و خشکی بر مغز مسلط شود همین حالات با دامنهی گستردهتر یا شدیدتر بر مغز اثر میگذارند. در شرایطی، خشکی مغز، فرد دچار بیخوابی و خشکی در ناحیهی گلو میشود و نوعی حالت کشیدگی یا خشکی در قسمت خلفی (عقب) سر احساس میکند.
سردی و رطوبت مغز میتواند به علت عوامل رطوبتبخش و سردکننده مانند انواع غذاهای سرد یا غذاهای رطوبی ایجاد شود یا فرد به بیماری خاصی مبتلا شود که سردی یا رطوبت بر بدن غلبه کند.
کمتحرکی یکی از عوامل مهم افزایش رطوبت است. بهرهگیری شدید از مغز مثلا استفادهی طولانی و مداومت بر بکار بردن کامپیوتر یا خیرگی مداوم به اینگونه وسایل، مغز را به حالت خشکی میبرد. بنابراین تغذیه و روش زندگی روی حافظه بسیار تاثیرگذار است.
بیماریهای دستگاه گوارش، اختلالات معده، پرخوری، استفاده از غذاهای نامناسب، بیماریهای هورمونی مانند کم کاری تیروئید، بیماریهای مغز از هر نوع که باشند، مصرف داروها و قرار گرفتن در معرض سردی شدید مانند محیط بسیار سرد نیز تاثیر نامناسبی بر مغز بر جای میگذارند.
از دیدگاه طب سنتی و طب جدید در مغز مراحلی وجود دارد که موجب ثبت یا حفظ اشیاء میشود اگر بتوانیم این فرآیندها را درک کنیم، میتوانیم بسیار به حافظه کمک کنیم.
هر آنچه که به وسیلهی حواس ما درک میشود، در مغز از سه ایستگاه رد خواهد شد.
ایستگاه اول، حافظهی آنی است که تصویر یا اثر حسی به مدت یک تا سه ثانیه در آنجا باقی میماند.
ایستگاه دوم، حافظهی کوتاه مدت است که تصویر شی یا اثرحسی به مدت حداکثر ۱۸ ثانیه در آنجا باقی میماند.
ایستگاه سوم (نهایی)، حافظهی بلند مدت است که اثر اشیاء و احساس فرد از چند دقیقه تا چند سال یا برای تمام عمر ثبت میشود.
طبق تحقیقات جدید، مغز برای آنکه بتواند مفاهیم را در خود حفظ کند باید آنها را کدگذاری کند. از هر ایستگاه به ایستگاه بعدی، رمزگردانی مغز تفاوت دارد.
ما به سه ویژگی بسیار مهم برای هر ایستگاه نیاز داریم. قبل از ایستگاه اول به توجه و قبل از ایستگاه دوم به دقت و قبل از ایستگاه سوم به تمرکز.
حافظهی دائمی، حافظهی کوتاه مدت حافظهی آنی (بسیارکوتاه)
بنابراین برای آنکه حافظهای خوب داشته باشیم باید هر سه عامل فوق را تقویت کنیم. امروزه حافظه به علم مستقل و بسیار گستردهای تبدیل شده است. اما چگونه هر کدام از سه عامل را تقویت کنیم و کدگذاریهای مغز برای حافظه چیست. همچنان که عضلات بدن ورزش دارند، مغز نیز ورزشهای ویژهای دارد که آن را تقویت میکند.
بسیاری تصور میکنند حافظه با افزایش سن، افت زیادی دارد؛ در حالی که از لحاظ علمی این چنین نیست. در میانسالی با افت ملایم و کوچکی مواجه میشویم. اگر بتوانیم از مغز خود مراقبت کنیم، میتوانیم تا آخر عمر، حافظهی بسیار عالی داشته باشیم. نمونهی آن، حکیم گیلانی از پزشکان بزرگ طب سنتی در تاریخ ایران است که ۱۳۲ سال عمرکرد و تا آخرین روزهای زندگی حافظهی خوبی داشت و از فعالیت ذهنی و نوشتن دست نکشید.
نقش رژیم غذایی در تقویت حافظه
مسلما بین تغذیه و حافظه یک رابطه بسیار مهم وجود دارد. از نقطه نظر طب سنتی، هر آنچه که تاثیر مضر یا کند کننده بر مغز داشته باشد، احتمال دارد موجب فراموشی و نقصان حافظه شود. برای حافظهی خوب باید از سردکنندهها مانند آب سرد، بخارزاها مانند لوبیا، باقلا، پیاز، قارچ، ریحان، مخدرها (همهی انواع آن)، کاهو، عدس و افراط در مصرف لبنیات پرهیز کرد.
پرخوری و خوابیدن بلافاصله پس از غذا نیز مهم است. در اکثر افرادی که به علت ناآگاهی از تغذیه، دچار مشکل حافظه میشوند، سردی مغز مهمترین عامل است.
استفاده از سوپهایی که حاوی ادویهی گرم مانند دارچین و فلفل است یا استفاده از گوشت مرغ، همراه با روغن زیتون، کرفس و گشنیز مفید خواهد بود. آب عسل و عرق رازیانه نیز مفید است.
از دیدگاه، طب سنتی بعضی از مواد، افزایندهی جوهر مغز هستند مانند بادام هندی، نارگیل، گردو، انجیر خشک، آب گوشت مرغ و گنجشک و زردهی تخم مرغ با فندق و شکر.
براساس تحقیقات، آجیل، فندق، پسته، بادام زمینی و بادام شیرین، حبوبات، اسفناج، کلم بروکلی، سیب، گلابی، انگور، جوانه و گندم، گوشت، جگر سیاه، میگو و سویا مقوی حافظه هستند. کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند حافظهی بهتری خواهند داشت.
اگر ماهی با مصلحات خورده شود و همچنین پنیر همراه با گردو، مقوی حافظه است.
خواب و فعالیت بدنی (ورزش منظم) بسیار بر حافظه تاثیر دارد. قطعا حالتهای روحی بر حافظه اثر دارد. مشغولیت فکری، افسردگی، نگرانی و اضطراب تا حد زیادی از قدرت حافظه میکاهد. بسیاری از کسانی که مشکل حافظه دارند به علت روزمرهگی، مسائل روزانه و گرفتاریهای معمولی زندگی است.
منابع:
نجات بخش فاطمه، قواعد تغذیه در بیماریها براساس مبانی طب سنتی