تغذیه سنتی کودکان

مقاله ویژه منتشر شده دکتر افراسیابیان در مجله نیک و نو

بسیاری از والدین دوست دارند کودکانی باهوش و حتی نابغه داشته باشند و تصور می‌کنند این ویژگی ذاتی است اما باید بدانید براساس یک ضرب المثل قدیمی عقل سالم در بدن سالم است. یعنی شما می توانید با یک رژیم غذایی سالم و توجه به برخی نکات خیلی ساده اما مهم کودکی سالم و البته باهوش داشته باشید .

از منظر طب سنتی ایران، کودک مانند نهالی در حال رشد است. در واقع جسم و روح کودک منعطف و شکل‌پذیر است و به هر قالبی که در آید، در بزرگسالی نیز همان خواهد بود و به سختی تغییر می‌کند. شکل‌گیری مزاج درونی و پایه‌های تندرستی فرد نیز در این دوران است. برخلاف تعریف عموم که معمولا دوره‌ی کودکی را تا پایان ۱۲ سالگی می‌دانند، طب سنتی معتقد است تا پایان ۱۸ سالگی جسم و روح در حال شکل‌گیری است و هر فردی هم چنان کودک محسوب می‌شود.

بر اساس طب سنتی تا ۳۰ سالگی مزاج هر فرد چون آغاز بهار، گرم و تر است به همین دلیل طی این دوران شاهد رشد جسمی سریعی هستیم. این رشد و نمو مستلزم یک تغذیه‌ی سالم است، زیرا استخوان‌ها، دندان‌ها، ماهیچه‌ها و… در حال رشد و تکامل هستند. در نتیجه نیاز غذایی کودک در مقایسه با بزرگسالان بیشتر است و باید تغذیه‌ی سالم و خاص‌تری داشته باشند.

علت افت رشد کودکان اختلالات هورمونی، بیماری‌های عفونی، انگلی و گوارشی از دلایل افت رشد و نموی کودکان هستند، اما عوامل مهم دیگری نیز مانند تغذیه‌ی نادرست و ناسالم در این زمینه نقش دارند که معمولا به دلیل وضعیت اقتصادی ضعیف و عدم ‌آگاهی والدین است.

از سوی دیگر عادات بدغذایی و تاثیر تبلیغات مواد غذایی صنعتی را نیز نباید نادیده گرفت. هرم غذایی از نگاه طب سنتی هرم غذایی در هر جامعه‌ای عبارت است از میزان مصرف مواد غذایی نسبت به مقدار و اولویتی که در سفره‌ی غذایی خانواده‌ها وجود دارد. در کشورهای صنعتی، مواد قندی (کیک‌ها، انواع مربا و…) غلات تصفیه شده، پروتیین‌های فرآوری شده و چربی‌ها در هرم‌ غذایی جا داشتند اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد این سبک تغذیه باعث می‌شود فرد آمادگی بیشتری برای ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی – عروقی، چربی و فشار خون، دیابت و… داشته باشد.

در هرم غذایی طب سنتی ایران، از مصرف غذاهای فرآوری شده، شیرینی‌ها، چربی‌ها و حجم بالای غذا پرهیز شده و مواد غذایی سالم و مناسب نیز باید به مقدار کافی استفاده ‌شوند. در‌نتیجه اختلالات تغذیه‌ای کمتر بروز پیدا می‌کنند. تقسیم‌بندی هرم غذایی باید بر اساس دوره‌ی سنی و مراحل رشد باشد، زیرا مزاج در هر مرحله‌ی سنی دچار تغییراتی می‌شود و رژیم غذایی نیز متفاوت خواهد شد. در اوایل کودکی رطوبت و گرمای بدن بسیار بالاست، بنابراین باید از مصرف غذاهای گرم و مرطوب، آن هم به مقدار فراوان خودداری کرد.

با افزایش سن، به تدریج میزان خشکی بدن بالا می‌رود (دوره‌ی نوجوانی) در نتیجه باید از مصرف غذاهای گرم و خشک پرهیز شود. به عنوان مثال در اواخر دوره‌ی اول زندگی، حتی شیرینی‌های طبیعی نیز نباید مصرف شود. مواد غذایی خون‌ساز خون‌سازی و تولید خون صالح در دوران کودکی از شاخص‌های بسیار مهم تعیین برنامه‌ی غذایی است.

بر اساس تحقیقات علمی اخیر، کم‌خونی یکی از بیماری‌های شایع در کودکان و از نکات مورد توجه در بروز اختلالات رشد است، بنابراین مصرف غذاهای خون‌ساز به ویژه پروتیین‌ها باید در اولویت باشد. بر اساس دیدگاه طب سنتی حداقل پروتیین مصرفی در طول روز باید یک گرم بر هر یک کیلوگرم محاسبه شود. به عنوان مثال کودکی که ۳۰ کیلوگرم وزن دارد، به ۳۰ گرم پروتیین نیاز دارد. گوشت‌های کم‌چرب مانند گوشت پرندگان (کبک، بلدرچین و جوجه رسمی)، ماکیان، ماهی‌ها، جگر، نان فتیر، نیمرو، آب گوشت، حلیم، شیربرنج، کوکوسبزی، خاکشیر، بادام، انار شیرین، سیب رسیده و… بهترین منابع خون‌سازی برای بدن هستند.

غذاهای فرآوری شده ممنوع برای آنکه کودک رشد و نموی مناسبی داشته باشد باید از مواد غذایی مناسب و سرشار از پروتیین‌ها، کلسیم، مواد معدنی ضروری مثل روی، کربوهیدرات‌ها و… بهره برد. نکته‌ی مهم اینجاست که متاسفانه امروزه به جای غذاهای ارگانیک و طبیعی، غذاهای فرآوری نشده مصرف می‌شود. به عنوان مثال سبوس گندم را از بین می‌برند و به جای آن آردی غنی شده با مواد افزودنی در دسترس عموم قرار می‌دهند. قابل ذکر است که مواد مغذی در ترکیبات ارگانیک با هدف حفظ و تضمین سلامتی انسان وجود دارند. به عنوان مثال سبوس گندم باعث پیشگیری از اسید معده، نفخ، یبوست و دیرهضمی می‌شود. طب سنتی معتقد است هر چه تغذیه ارگانیک‌تر باشد، سلامت بدن کودک تضمین می‌شود. طب سنتی ایران، پرهیز از پرخوری، مصرف زیاد ادویه‌ها، غذاهای چرب، توت خشک، سیر زیاد، گوشت قرمز، بادمجان، قهوه، شکلات و… را توصیه می‌کند. نکته‌ی مهم‌تر این است که برخلاف تبلیغ رسانه‌ای مواد غذایی ناسالم، مصرف چیپس، پفک، آب‌نبات‌ها، شیرینی‌های آماده، آدامس‌های مصنوعی و… باعث ایجاد آلرژی و مشکلات تنفسی و حتی کندذهنی می‌شوند. میوه و سبزیجات تازه، غلات کامل، پنیر، شیر و گوشت‌های کم‌چربی بهترین جایگزین‌های خوراکی ناسالم هستند.

بر این اساس رعایت نکات زیر ضروری است:

– به جای آردهای غنی از مواد افزودنی، از آردهای سبوس‌دار استفاده کنید.

– قند، شکر و شیرینی عامل مضر سلامتی هستند و موجب اسیدی شدن خون، التهاب مفاصل و… می‌شوند، بنابراین توصیه می‌شود شیرینی‌های طبیعی مانند عسل و خرما را جایگزین آن‌ها کنید.

– روغن‌های مایع و غیراشباع شده بر ساختار عروقی و بافت آن‌ها تاثیر منفی دارند، برای حفظ سلامت و تقویت بنیه‌ی کودک از روغن زیتون، کنجد، هسته‌ی انگور و حیوانی استفاده کنید.

– لبنیات تجاری و صنعتی به دلیل داشتن مواد افزودنی کیفیت لازم و مطلوب را ندارند و روی کبد و سیستم گوارشی و عصبی کودکان تاثیر نامطلوب دارند. به جای آن‌ها از شیر و لبنیات طبیعی و مواد معدنی مثل کلسیم استفاده کنید.

– نمک یددار امروزه در تعدادی از کشورها به عنوان یک ماده‌ی مصنوعی شناخته می‌شود و به جای آن باید از نمک طبیعی دریا استفاده کرد.

– طعم‌دهنده‌ها و شیرین‌ کننده‌های مصنوعی ورنگ‌های خوراکی یک عامل سمی برای بدن محسوب می‌شوند و انباشت تدریجی آن‌ها در بدن باعث اختلال رشد و بیماری‌های مختلف به خصوص در کودکان است.

– آبمیوه‌های طبیعی نیز بهترین انتخاب به جای نوشیدنی‌های مضر و صنعتی هستند. میان‌وعده‌های سالم بهترین میان‌وعده برای کودکان که باعث تقویت حافظه و یادگیری خوب آن‌ها می‌شود، خوراکی‌هایی سرشار از پروتیین، کلسیم و … است.

طب سنتی پنیر، سبزی تازه و گردو، شیر همراه عسل یا گلاب، میوه‌ها و خشکباری مانند شاه‌دانه را توصیه می‌کند. سودا نخورید! در طب سنتی ایران اصطلاحی به نام «سودای بیماری‌زا» وجود دارد. به عبارت دیگر در اثر تغذیه‌ی غلط، بیماری‌های کبدی یا عوامل محیطی مضر، سودا بر بدن غلبه می‌کند و موجب حالات و رفتارهای جسمی و روحی نامناسب می‌شود. بی‌قراری، بدخوابی ، تیرگی پوست، تپش قلب و اختلالات خواب و رفتاری از نشانه‌های افزایش سودا در خون کودکان است.

طب سنتی معتقد است هر آن‌چه که انرژی بیش از حد به بدن کودک تحمیل کند یا مواد زائد غیر ارگانیک وارد بدن کودک شود، موجب افزایش سودای بیماری‌زاست. مواد غلیظ مثل گوشت گاو، سرخ شدنی‌ها، سویا، لازانیا، اسپاگتی، ماکارونی، انواع سس‌ها و نوشابه‌ها، همچنین القای انرژی بیش از حد به بدن مانند استفاده‌ی زیاد از وسایل الکترونیکی و تلفن همراه، نزدیکی به صفحه‌ی کامپیوتر و تلویزیون، عوامل آزاد کننده‌ی انرژی مانند پخت و پز در مایکروفر و زودپزهای جدید و… باعث شکستن مولکول‌های غذا می‌شوند و ایجاد سودا می‌کنند. کم‌تحرکی دشمن سلامتی چاقی و افزایش وزن عامل بنیادی و مهم بسیاری از بیماری‌های اطفال محسوب می‌شود. کم‌تحرکی، استفاده‌ی بیش از حد از لوازم تکنولوژی و تماشای تلویزیون از مهم‌ترین معضلات دنیای امروز و دلایل ایجاد بیماری‌های مختلف هستند که برای حفظ سلامتی بایدآن ها را از بین برد.

طب سنتی معتقد است ابتدا باید کودکان را استحمام داد، سپس فرصتی برای بازی‌های بدنی و فکری ایجاد کرد و بعد مقدار کمی غذایی سبک برای آنها آماده کرد. سپس دوباره به بازی پرداخت و در نهایت دوباره زمانی برای غذا خوردن باشد. به عبارت دیگر باید تعداد دفعات تغذیه‌ی کودک را بالا برد، اما حجم غذای مصرفی را پایین آورد و هم‌زمان فعالیت‌های بدنی مناسب را برای او در نظر گرفت. فاصله را رعایت کنید! فاصله‌ی بین غذا خوردن و فعالیت های بدنی باید یک ساعت باشد تا ایجاد مشکل نکند. نکته ی دیگر اینکهدر حالت خشکی و بی‌رمقی، کودک را وادار به خوردن غذا نکنید.

همچنین نباید کودک را مجبور به مصرف غذایی خاص کرد. ورزش‌های کودکانه کودکان باید ورزش‌های سبک انجام دهند، زیرا فعالیت های بدنی سنگین موجب خشکی طبع و در نتیجه ریزش مو و بدخوابی می‌شوند. ورزش باید در حد علاقه‌ی کودک باشد و والدین نباید کودک را مجبور به انجام ورزش قهرمانی کنند. به عنوان مثال فوتبال بازی کردن اگر نیم تا یک ساعت در روز باشد خوب است اما اگر کودک را در سن رشد به مدارس حرفه ای فوتبال بفرستید بعدها دچار مشکل خواهد شد.